کار برای بچه های استثنایی به یک گروه متشکل از روان شناس، معلم و متخصص هنری احتیاج دارد - مالکوم

- آیا درباره خود بچه ها استثنایی و مسائل شان در حد مقبولی داستان و شعر فراوری شده است؟

متأسفانه در سطح کشور کتابی که برای بچه ها استثنایی نوشته شده باشد، خیلی کم است؛ اگر هم کتاب هایی در این زمینه باشد، بیشتر ترجمه هستند. کتاب هایی که از زبان حیوانات نوشته شده به عنوان مثال در یک داستان ترجمه شده، فیل کوچولو از نظر شنیدن دچار مشکل می گردد و به دکتر می رود و دکتر متخصص شنوایی پس از انجام یک سری آزمایشات مخصوص شنوایی، تشخیص می دهد که فیل کوچولو برای بهتر شنیدن باید از سمعک استفاده کند. از آنجا که بچه ها در سنین کودکی با حیوانات بیشتر مأنوس هستند، ما خیلی از داستان ها را از زبان حیوانات برای آنها مطرح می کنیم تا غیرمستقیم هدف آموزشی را بیان نموده باشیم.

متأسفانه برای بچه های با احتیاجهای ویژه، تعداد مطلب خاص و درخور توجهی که بگویم طبقه بندی شده و تعیین شده باشد، شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسد. همان طور که پیش تر هم گفتم، بیشتر مطالبی که وجود دارد، ترجمه شده است و آنها هم کتاب هایی هستند که در موقعیت های مختلف می توانیم در گروه های مختلف از آنها استفاده کنیم. تعداد معدودی کتاب هست که برای بچه ها نوشته شده است و موضوعش تعیین کردن شرایط حضور کودک با احتیاج ویژه در بین بچه های مدرسه است که الان با شرایط فیزیکی، موقعیتی و ویژگی های خاصی که این کودک دارد، چگونه می تواند در کلاس با بچه های دیگر ارتباط برقرار کند.

- وقتی یک کودک استثنایی به عنوان مخاطب، کتابی را با موضوع زندگی خودش می خواند، چه واکنشی دارد؟

قطعا وقتی کودک استثنایی یک نمونه مشابه را در داستان مطالعه می نماید که آن شخص با پشتکار، توجه و کسب دانش های ضروری مختص هر مقطع سنی به موفقیت هایی رسیده، می تواند در جامعه تأثیرگذار باشد. حالا این کودک استثنایی می آید این داستان مشابه حال خودش را می خواند، می تواند از داستان برای خود الگوسازی کند. بعلاوه ایجاد انگیزه کند؛ درواقع دورنمایی از آینده برای این کودک تعیین می گردد؛ خصوصا اگر در داستان به صورت غیرمستقیم موفقیت ها و کسب درجات بالاتر با تلاش و تلاش مطرح گردد. این باعث می گردد که کودک به خود، خودپنداره قوی تری پیدا کند و در این شرایط اعتمادبه نفس بالاتری داشته باشد. او از این طریق می تواند مواردی را که باعث شده به این موفقیت ها برسد برای خودش کشف کند، حل مسئله کند، با مسائل روزمره خودش مقابله کند و در جهت آینده بیشتر تلاش کند و به موفقیت برسد.

- بچه ها استثنایی چقدر به داستان و شعر علاقه دارند؟

بچه های آسیب بینایی به علت کلام شیوایی که دارند و به خاطر اطلاعاتی که از نظر شنیداری می توانند از محیط کسب نمایند، در سخنوری بسیار توانمند هستند. آنها می توانند به وسیله کتاب های صوتی یا به وسیله شنیدن داستان خوانی اعضای خانواده، به متن کتاب دسترسی پیدا نمایند؛ چون همان طور که گفتم ما کتاب های داستان بریل شده خیلی کم داریم. اگر هم باشد، در مراکز فراگیر کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان است و این کتابخانه های فراگیر هستند که یک سری کتاب ها را به صورت بریل و صوتی تبدیل نموده اند؛ اما متأسفانه ما به هر کتابی دسترسی نداریم. در حال حاضر در صفحات مجازی و اینترنت، یک سری کلیپ هایی هست که کتابخوانی را ترویج نموده اند که همین موضوع خودش به بچه های آسیب بینایی خیلی یاری می نماید.

اما متأسفانه در بچه های ناشنوا مهم ترین موضوع در مورد درک شعر، به لحاظ آهنگین بودن آن است. بچه ها ناشنوا نسبت به مقدار و سطح افت شنیداری شان از شعر و نظم دور می شوند. جدای از آهنگین بودن شعر، ایهام و استعاره های ادبی نیز که در چارچوب مفاهیم انتزاعی نقش پیدا می نماید درک یک غزل، دوبیتی یا هر کدام از صنایع را برای بچه ها ناشنوا سخت می سازد. ما در کتاب های درسی بچه ها هم بیشتر، شعر را به صورت نثر می نویسیم که متأسفانه از حال وهوای نظم برخوردار نیستند و خب طبیعتا به خواندن شعر تمایلی نشان نمی دهند. مگر کسی باشد که این شعر را برای آنها معنا کند که در این صورت حکم داستان را پیدا می نماید؛ اما در مورد داستان، خوشبختانه تا حدودی می گردد کار کرد، الان هم شرایطی ایجاد شده که بچه های ناشنوا را به سمت داستان خوانی، کتابخوانی و داستان نویسی سوق می دهند. درواقع یک موضوعی از کتاب یا بخش های مختلف را معنا کردند و کودک با توجه به اینکه متن را می خواند، می تواند به معنای کلمات پی ببرد و سطح گنجینه لغاتش بالاتر برود و از همه مهم تر، کلمات را در جمله های دیگر استفاده کند.

گروه های کم توان ذهنی هم می توانند کتاب هایی در سطح دانش و آگاهی خودشان بخوانند. کتاب های بچه هاه تر را تا حدودی می خوانند؛ منتها باید توجه داشته باشیم که ممکن است مفاهیم اصلی را درک ننمایند. بنابراین باید تلاش کرد که آنها بتوانند به معنای آن دسترسی پیدا نمایند.

- داستان و شعر چقدر به آموزش و یادگیری بچه ها استثنایی یاری می نماید؟

داستان اگر یک داستانِ کوتاه باشد خیلی یاری می نماید؛ یعنی یک رمان چندصد صفحه ای نباشد و داستانی باشد که به نوعی در چند صفحه به یک مفهوم برسیم و یک نتیجه ای از متن دریافت کنیم. درواقع داستان باید به نوعی نگاشته گردد که بچه ها را در سطحی که هستند با توجه به ویژگی هایشان ارتقای دانش بدهد. ما نمی خواهیم صرفا یک سری الفاظ را بنویسیم و چند صفحه ای از کتاب را پر کنیم و اعلام کنیم که کتاب نوشته ایم!

هدف از کتاب این است که آنها را در فضا و محیط اطراف شان مشارکت دهیم و در این شرایط باید از مفاهیم و معانی بهتر و ملموس تر استفاده کنیم. پیشنهاد می کنم به جای اینکه ما کتابی به عنوان داستان برای بچه ها، خصوصا برای ناشنوایان بنویسیم، بد نیست از نویسندگانی که در این حوزه فعالیت می نمایند بخواهیم کتابی در مورد ضرب المثل ها بنویسند؛ چرا که ما ضرب المثل های بسیاری داریم که متأسفانه گروه ناشنوایان از متن آن خبر ندارند؛ چون معانی و استعاره هایی در ضرب المثل هاست که به غیر از معناشدن، باید شرح بیشتر برای درک آنها داده گردد که بچه ها از این درک غافل هستند. لذا اگر به سمت جملات کوتاه، مثل معنی، ترجمه و مفهوم سازی ضرب المثل ها برویم، در سطح دانش و توانایی بچه ها یاری مؤثری نموده ایم. این ضرب المثل ها می توانند در تمامی گروه های استثنایی یاری نماینده باشند و بعلاوه برای گروه آسیب بینایی، معانی این ضرب المثل در درک بهتر آنها، راهنما باشد.

- چالش های فراوری کتاب برای بچه ها استثنایی چیست؟

قطعا یکی از چالش های مهمی که ما در این مبحث داریم این است که فرد نویسنده یا شاعر برای محتوای این کتاب فقط در زمینه ادبیات تبحر خاص دارد و این فرد در زمینه آموزش و بعد روان شناسی بچه ها استثنایی اطلاعاتی ندارد. به همین دلیل در سطح هنجار و اکثریت جامعه، این متن را با توجه به شرایطی که سطح سنی افراد دارند می نویسد؛ اما متأسفانه بخش اقلیت ما که بچه ها استثنائی هستند، علی رغم اینکه تعدادشان به نسبت جامعه هم سن آنها کمتر است، احتیاجهای بیشتری دارند و می بایست توجه خاصی را به این افراد معطوف داشته باشیم. در آینده همین بچه ها پدران و مادران و متخصص در حرفه های خودشان در جامعه می شوند؛ پس هرچقدر که آموزش ما، فراوریات مان و فعالیتی که داریم انجام می دهیم، غنی تر باشد، صددرصد برای بچه ها مؤثرتر است و مفاهیم و روینمودهای اجتماعی به زندگی را به وسیله همین مطالعه به خوبی به دست می آورند.

- شما به عنوان کسی که سال هاست در این حوزه فعالیت دارید، چه پیشنهادی برای فراوری داستان و شعر دارید؟

پیشنهاد می کنم متخصصان ادبیات فارسی، چه داستان نویس و چه شاعر، در کنار تخصصی که دارند، حتما ویژگی ها، خصوصیات فردی و حتی تفاوت های فردی بچه های استثنایی را مطالعه و در کنار زمینه تخصصی خود به آن توجه خاصی داشته باشد. آموزش های لازم را شخصا ببینند؛ کلاس ها و دوره های خاص را بگذرانند و حتی در زمینه زبان اشاره آگاهی کامل را داشته باشند. یک نویسنده یا شاعر وقتی بتواند با زبان اشاره صحبت کند، متوجه می گردد که چقدر می گردد الفاظ را با زبان اشاره به گونه ای دیگر تفهیم کرد؛ پس همان کلام دیداری را می توان به گونه کلام نوشتاری برای بچه ها درآورد و مفهوم سازی کرد.

ما به یک گروه که متشکل از یک فرد روان شناس، یک معلم بچه ها یعنی کسی که آموزش و پرورش را لمس نموده و به شخصه به بچه های استثنایی آموزش می دهد و به اضافه یک متخصص ادبیات فارسی که نویسنده یا شاعر است، احتیاج داریم تا با هم در گروه، کاری را انجام دهند. خیلی وقت ها در تصویرسازی کتاب هم با مشکل روبه رو می شویم؛ پس ضروری است فردی را که از نظر تصویرگری دقیقا می تواند نوع تصویری را به نمایش بگذارد که اثربخشی زیادی برای بچه ها داشته باشد در این جمع داشته باشیم، یعنی تصویرگر با ویژگی بچه ها استثنایی آشنا باشد.

کار برای بچه های استثنایی احتیاج به یک گروه دارد؛ گروهی که از یک روان شناس، معلم و متخصص هنری حالا از نظر موسیقی یا نقاشی و طراحی و صفحه آرایی تشکیل شده باشد. یک صفحه آرای متخصص در کنار روان شناس می تواند به نوعی کتاب را صفحه آرایی کند که اثر آرامش بخشی برای بچه ها به وجود بیاورد. امیدوارم که به این مقوله توجه بیشتر گردد. متأسفانه سال های سال است که در این باره صحبت می گردد؛ ولی باز هم کتاب برای بچه ها استثنائی کم است. باید اهداف اصلی پیاده گردد تا اینکه در دسترس آنها باشد، کتاب چاپ گردد تا راحت استفاده نمایند و حتی تبدیل به بریل گردد. اگر چاپ بریل برای بچه ها آسیب بینایی هزینه بر است می توانیم کتاب هایی را در همه گروه های سنی برای آنها به صورت صوتی تبدیل و فراوری کنیم.