نقش جانوران در محیط زیست - مالکوم

چنان که یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام به نام زید شحام نقل می نماید که در صحبتی که با آن حضرت داشتم، سخن از کبوتر به میان آمد. آن حضرت فرمود: کبوتران را در خانه های تان داشته باشید، زیرا آنها دوست داشتنی و مورد دعای نوح واقع شده اند و کبوترها برای منازل خیلی با برکت هستند.؟ همان گونه که از احادیث فوق به دست می آید، معصومان علیهم السلام در پاسخ کسانی که به نگهداری حیوانات اشتغال داشته یا در باره برترین های حیوانات پرسیده بودند، پاسخ داده اند که از گوسفند و کبوتر غافل نباشند.

نکته دیگر در باره شتر و اسب است که به نظر می رسد به علت ضرورت آنها در زندگی مردم آن موقع، مراجعه نمایندگان هم آن را روشن و غیر قابل پرسش دانسته و معصومان علیهم السلام هم به همین سبب به نگهداری آنها مانند کبوتر و گوسفند دستور نداده اند. امام صادق علیه السلام در روایتی از نگهداری بز شیرده، تجلیل و مردم را به آن تشویق کرده است:

محمد بن مارد گفت: از ابوعبدالله علیه السلام شنیدم که می گفت: هیچ مؤمنی نیست که در منزلش بز شیرده باشد، مگر آنکه صاحب آن خانه مورد تقدیس قرار میگیرد و برای آنها برکت نازل میگردد. اگر شمار بزها به دو عدد برسد، هر روز دو بار مورد تقدیس واقع می شوند... (کافی، ج 6، ص 547. کلینی، ، ج 6، ص 538.)

در این حدیث مانند بسیاری از روایات، افزون بر اهمیت حیوانات و نگهداری آنها، به موضوع دیگری هم توجه شده و آن تغذیه درست است. طبیعی است با وجود بز شیرده یا گوسفند و شتر، شرایط تغذیه خانواده از لحاظ استفاده از لبنیات و گوشت بهبود می یابد و سلامتی خانواده را در پی دارد؛ چیزی که در بهداشت افراد و محیط زیست به عنوان اصلی پذیرفته شده به شمار می رود و تمام برنامه ها، شیوهها و تصمیم ها در باره حفظ محیط زیست و بهداشت و حفاظت از سلامت جامعه و تأمین شرایط مناسب زیست محیطی برای افراد مختلف و نسل های بعدی می باشد. آن حضرت در روایتی دیگر با صراحت از خروس سفید یاد میکند و می فرماید: الدیک الأبیض صدیقی و صدیق کل مؤمن؛ خروس سفید دوست من و دوست هر مسلمانی است. در بعضی روایات از اذان دادن آن در موقع سپیده دم و نماز صبح خبر داده شده، چنان که پیامبر به همین منظور از آن نگهداری می کردند.

نگهداری اسب یا شتر

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همیشه اسب یا شتری داشت، چون در جنگ های مختلف و هم مسافرت های متعدد جهادی، زیارتی و سیاسی شرکت می کرد و معمولا در این سفرها از مرکب شخصی استفاده می نمود. و از آنجا که مدرکی نداریم که ایشان آن را از دیگران اجاره کرده یا از بیت المال گرفته باشد، پس آن حضرت دست کم شتر یا اسبی همیشه نگهداری می کرده است.

در باره امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهما السلام هم بیان فوق صادق است، زیرا آنان هم چون پیامبر در جنگ های مختلف شرکت می کردند، بنابر این برای آنان مرکب سواری هم لازم بوده است. البته این امر به مفهوم همیشه سواره بودن آنان در جنگها و زمان دیگر نیست، ولی به طور کلی - چنانکه نزد عموم مشهور شده است - امام على علیه السلام اسبی به نام دلدل و امام حسین علیه السلام اسبی به نام ذوالجناح داشت و این مطلب نشانه نگه داری دست کم یک حیوان برای سواری به وسیله ایشان است.

در سخنی امام صادق علیه السلام می فرماید: کان الامام علی علیه السلام یحلب البدنة و یحیل علیها غیر مضر امام علی علیه السلام همیشه خود، شتر را می دوشید و به مقدار ای که ضرری متوجه آن نشود بر آن بار میکرد. این روایت، حفظ و نگهداری شتر را در سیره آن حضرت اثبات می نماید که ضمن رعایت حقوق حیوان، به مقدار توان او که صدمه نبیند، از آن بار میکشید.

حضرت زین العابدین (علیه السلام) ، ناقه ای داشت که همیشه از آن برای انجام مناسک حج استفاده می کرد. در گزارش دیگری آمده است که آن حضرت هنگام وفات، به فرزندش در باره آن ناقه وصیتی می نماید که دارای نکات ارزشمندی در خصوص سیره آن بزرگوار در باره حقوق حیوانات و اهتمام ایشان امور آنها دارد، از جمله می فرماید که چون با این حیوان بیست بار مناسک حج را به جا آورده ام، کوشیده ام تا هرگز با تازیانه زخمی بر او وارد نسازم، پس حرمت حیوان را نگه دار! حتی گاهی در سیره ائمه علیهم السلام نسبت به شتری که در چنین سفری صاحبش را همراهی کرده بود، احترام ویژه سر می زد. دسته ای از این روایات در متون کهن قابل جست و جوست.(همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 74؛ برقی، المحاسن، ج 2، ص 109 و ابونعیم اصفهانی، حلیة الأولیاء ، ج 3، ص 133.)

نگهداری کبوتر

افزون بر حیواناتی چون شتر و اسب که برای مسافرکشی و باربری در دنیای آن روز ضرورت داشت، نگهداری کبوتر هم از مواردی است که در سیره معصومان علیهم السلام علیهم السلام به چشم می خورد. امام صادق علیه السلام حتی سیره انبیا را بر نگه داری کبوتر می داند و ارزش فراوانی برای آن می شمارد و می فرماید: الحمام طیر من طیور الأنبیاء و التی کانوا یتمسکون فی بیوتهم و لیس من بیت فیه حمام إلا لم تصب أهل ذلک البیت آفة من الجن، إن سفهاء الجن یعبثون فی البیت فیعبثون بالحمام و یدعون الناس ؛کبوتر پرنده ای از پرندگان انبیا است و آنان کبوتر را در منازلشان نگهداری می کردند. هیچ خانه ای نیست که در آن کبوتر باشد، مگر آن که ساکنان آن خانه به بلیه جن ها گرفتار نمی شوند. همانا بی خردان جن در خانه بازی می نمایند پس در صورت وجود کبوتر در منازل با آن سرگرم می شوند و مردم را ترک می نمایند. (.کلینی، کافی، ج 6، ص 2.)

منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391

منبع: راسخون